Onderzoeksbureau Gallup deed wereldwijd onderzoek naar werkbeleving. Een vraag die daarbij centraal stond, was ‘do you have a friend at work?’. Was het antwoord ‘ja’, dan zijn mensen beter inzetbaar en minder gevoelig voor uitval, zo ontdekte Gallup. Er blijken twee waardevolle varianten van vriendschap op het werk te bestaan: A Best Friend en A critical Friend.
A Best Friend, een maatje hebben op het werk, is een wezenlijk onderdeel van je veilig voelen op je werk. Iemand die je door en door kent en steunt, die er voor zorgt dat je ook in moeilijke situaties door kunt gaan, een tandje bij kunt zetten, vol kunt houden, zonder gevaar van stress en burnout.
Een maatje voor de professionele jij
A Critical Friend is van een andere orde. Waar het maatje er voor jou als persoon is, is de critical friend er voor jou als vaardige professional. Een critical friend is een vakcollega die je op jouw verzoek tijdens je werk, op kritieke werkmomenten ondersteunt in jouw ontwikkeling. Iemand die je tijdens het werk, waarneemt, spiegelt en uitdaagt, zodat je vaardigheden leert, die je helpen om je werk nog beter te doen.
Erica Aalsma van De Leermeesters introduceerde de werkwijze bij de ontwikkeling van de een ROC-afdeling treintechniek in twee werkplaatsen van NS. Ze adopteerde het begrip uit het Engelse Onderwijs, waar docenten elkaars critical friends zijn. De afgelopen jaren kreeg deze werkwijze steeds verder vorm. Een werkwijze waar ik heilig in geloof, omdat een critical friend het leren in het werk verdiept en versnelt. De inzet van een interne of externe critical friend is dan ook een slimme investering voor organisaties en teams die werk willen maken van wendbaarheid, leervermogen en daarmee bouwen aan een Bewust Ontwikkelingsgerichte Organisaties (BOO). Zo ben ik vanuit Changekitchen regelmatig als ‘critical friend’ aan het werk bij verschillende organisaties.
Kritische vriend, curious friend of...?
Zo overtuigd als de meeste opdrachtgevers van Changekitchen zijn van de waarde van critical friendship, zo veel discussie roept de naam vaak op. Opdrachtgever ABN AMRO opteerde voor ‘curious friend’ omdat we vanuit onze rol zo razend nieuwsgierig waren naar hoe zij aan het werk waren; wat goed werk en waar de samenwerking hapert. Een andere opdrachtgever, Jeugdzorg Noord Holland Noord, zoekt naar een Nederlandse variant van het begrip. Net als KLM Cargo en NS trouwens, waar ik vaak aangesproken werd als ‘kritieke vriend’ of ‘kritische vriend’. What’s in a name? Ikzelf kies bewust voor de Engelse term, omdat daar een fraaie dubbele betekenis in zit: ‘kritisch, nieuwsgierig vragen stellend’ over hoe iemand zijn of haar werk uitvoert, maar ook ‘op het kritieke werkmoment’. Hoe we het ook noemen, het gaat vooral om de mindset achter het begrip critical friend, om de overtuiging: leren doen we in het werk, werk is leren, leren is werken. De meeste effectieve methode daartoe, is iemand uitnodigen tijdens je werk en kritische reflectie te vragen. Je zet sneller stappen in steeds doeltreffender gedrag.
Het worden van een critical friend
Critical friendship werkt op basis van een gerichte methode. Je stelt zelf vast op welke gebieden je succesvoller wilt worden. Samen formuleer je deze doelen in waarneembaar gedrag. Dat zichtbare gedrag vatten we vervolgens samen in een kijkwijzer. Het opstellen van deze kijkwijzer samen met de coachees, is van grote waarde. In het uitvoeren van die exercitie ontstaat al direct een gedeeld beeld van succesvol gedrag. Hier begint het leren. De kijkwijzer dient niet alleen als doeldefinitie, maar ook als meetinstrument: het meet de vorderingen van het zich ontwikkelende succesvolle werkgedrag met een startmeting, tussenmeting en eindmeting. Zo maken we het leren concreet en inzichtelijk voor iedereen.
Aan de hand van de kijkwijzer loopt de critical friend mee met de coachee tijdens kritieke werkmomenten. Hij observeert de mate waarin de coachee het beoogde werkgedrag weet in te zetten. Het waargenomen gedrag wordt vervolgens gericht besproken; wat ging goed, wat kan beter, waar kwamen zaken niet uit de verf, hoe kan het de volgende keer anders? De critical friend spiegelt, stelt vragen, daagt uit, doet eventueel iets voor. Samen met de coachee onderzoeken ze wat er werkte, wat er slimmer, duidelijker, liefdevoller of veiliger kan. We herhalen dit proces op momenten waar het werkgedrag nog sterk in ontwikkeling is. Ook staan we stil bij de meest effectieve wijze van leren en doorleren in het werk op het onderzochte gedrag de komende periode.
Een critical friend meenemen naar real life werkmomenten vergt lef en moed. Het is een moment van oefenen in werkgedrag ‘dat nog niet volledig voldoet’, onder het oog van een ‘leermeester’ én van collega’s, klanten, patiënten, burgers, collega-managers of stakeholders bovendien. Maar deze moedige keuze levert je veel op. En het heeft vaak een hoog aanstekelijk effect bij anderen: “Zeg, dat wil ik ook, zo’n critical friend”.
Drieledig effect van critical friendship
Het effect van critical friendship is drieledig. Allereerst versterk je je concrete werkgedrag. Eerst met het onzekere moment van ‘bewust bekwaam’ oefenen. In praktijk vaak nog net niet volledig bekwaam natuurlijk. Maar door vaker te oefenen, zet je stappen en leer je je werkgedrag steeds onbewuster en bekwamer in te zetten. De gevolgen hangen sterk samen met de gestelde doelen: meer werkplezier, effectievere omgang, meer aandacht, beter resultaat, verhoogde veiligheid.
Een tweede effect speelt zich af op het niveau van je bewustzijn. Door het bewuster stil staan bij je eigen gedrag, neemt je reflectievermogen toe. Je bent beter in staat om toe te lichten, om taal te geven aan je handelingen en je keuzes. Je leert op deze manier om als professionals beter en effectiever rekenschap af te leggen over hoe je je werk hebt gedaan.
Daarnaast heeft de inzet van de critical friend een algemener effect op het inbedden van ‘leren op het werk’, zowel op persoonlijk niveau, als op organisatie niveau. De coachee staat met de critical friend stil bij welke effectieve wijzen van leren in het werk maximaal rendement hebben voor hem of haar. De coachee wordt niet alleen beter in zijn of haar werk, maar krijgt op een hoger niveau ook inzicht in hoe leren werkt. En dat is een wezenlijk element bij het vormgeven van lerende organisaties, van ‘bewust ontwikkelingsgerichte organisaties’ (BOO’S). Leren dringt op deze manier stap voor stap door in de haarvaten van de organisatie; ‘leren’ wordt een opdracht voor iedereen, op ieder kritiek werkmoment. Ook in afwezigheid van de critical friend, want daar gaat het om: mensen in organisaties leren hoe ze op eigen kracht werk kunnen maken van wendbaarheid.
Meer weten over critical friendship? Neem contact op met schrijver van deze blog, Warner.
